Thế nào là truyện cười? Tại sao truyện cười không chỉ để cười?

Trong văn học dân gian Việt Nam, không chỉ có truyện cổ tích, truyện ngụ ngôn mà còn có cả truyện cười. Những nét đặc trưng, cách lột tả rất đời thường với câu từ ngôn ngữ giản dị nhưng chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa. Cùng khám phá những điều ẩn chứa đằng sau những tác phẩm bình dị đó nhé. 

Thế nào là truyện cười?

Đây cũng là một thể loại trong văn học dân gian của Việt Nam ta. Truyện cười Việt Nam có những nét đặc trưng riêng. Bằng cách phác họa những câu chuyện trong cuộc sống thường nhật để gây cười nhưng qua đó cũng mang tính châm biếm, răn đe bằng lối kể hài hước, ngôn ngữ dí dỏm.

Chi tiết gây cười trong truyện gây ra hiện tượng cười. Người ta chia hiện tượng cười thành 2 loại là tiếng cười sinh học và tiếng cười tâm lý xã hội. 

• Tiếng cười sinh học là bản năng của con người khi đọc truyện và tự phát ra. Tiếng cười này thường xuất phát từ sự vô thức, thấy hài hước thì bật cười. 

• Tiếng cười tâm lý xã hội lại tinh tế hơn. Đôi khi là kiểu cười tán thưởng, tâm đắc một chi tiết hoặc nội dung của truyện. Đôi khi lại là tiếng cười phê phán, châm biếm những thói hư, tật xấu được bộc lộ một cách tinh tế qua góc nhìn của câu chuyện. 

Những mục đích gây cười phổ biến trong truyện cười Việt Nam 

Có thể có hàng ngàn chủ đề để chúng ta khai thác để viết truyện nhưng mục đích gây cười chung quy lại cũng gồm 3 mục đích sau:

Mang tính giải trí, mua vui 

Tất nhiên đã là truyện cười thì phải khôi hài và giải trí, song vẫn có một vài chi tiết được lồng ghép vào nhằm phê phán những quan niệm lệch lạc, những hành động ngược đời hay những điều tưởng chừng vô hại nhưng lại lầm lỡ, hớ hênh. Có thể xem qua những tác phẩm như Tay ải tay ai, Ăn vụng gặp nhau hay Tam đại con gà...

Mang tính phê bình, giáo dục 

Mục đích này thường xuất hiện nhiều trong thể loại truyện trào phúng để nói lên những thói hư, tật xấu, những điều trái với luân thường, đạo lý. Có thể xem qua những tác phẩm như Lợn cưới áo mới, Sợ quá nói nhiều, Hội sợ vợ…  

Mang tính đả kích 

Yếu tố phê phán trong những câu chuyện cười mang tính đả kích lại được nâng lên một bậc. Không đơn thuần chỉ là châm biếm mà còn là sự vạch trần những tội ác của một bộ phận trong xã hội phong kiến. Thời kỳ còn vua chúa là thời kỳ đỉnh cao của thể loại truyện này mà đặc trưng nhất chính là truyện Trạng Quỳnh. 

Những mẩu chuyện nhỏ trong truyện Trạng Quỳnh đều nhằm lên án, mang yếu tố đả kích cao, chĩa mũi giáo vào bọn cường hào ác bá, vua chúa thối nát… Ngoài ra, có thể tìm đọc những tác phẩm khác như Quan huyện thanh liêm, Thần bia trả nghĩa, Chỉ có một con ma… 

Truyện cười dân gian có mấy loại?

Có nhiều tiêu chí để phân loại nhưng đơn giản nhất là dựa vào kết cấu câu chuyện:

* Dạng truyện kết chuỗi: điển hình là 2 câu truyện Trạng Lợn và Trạng Quỳnh. 

• Trạng Lợn: những câu chuyện đều xoay quanh nhân vật trung tâm - những đối tượng gây cười bằng cách phê phán;

• Trạng Quỳnh: xoay quanh nhân vật chính tài trí hơn người, mưu mẹo. Cách nhân vật chính giải quyết tình huống vừa thông minh nhưng cũng vừa châm biếm làm bộc lộ tiếng cười. Đó vừa là tiếng cười biểu dương, vừa là tiếng cười phê phán. 

* Truyện không kết chuỗi: Là kiểu truyện cười tiếu lâm, truyện khôi hài và truyện trào phúng. Đặc điểm phân loại 3 kiểu truyện không kết chuỗi này như sau:

• Truyện tiếu lâm tập trung vào những tình huống xảy ra xung quanh cuộc sống, yếu tố gây cười lại có phần “kém văn hóa”. Chẳng hạn như những tác phẩm Thơm rồi lại thối, Trời sinh ra thế, Đỡ đẻ giỏi nhất đời… 

• Truyện khôi hài lại mang tính giải trí nhẹ nhàng hơn như Tay ải tay ai, Ba anh mê ngủ… 

• Truyện trào phúng có xu hướng phê phán những thói hư tật xấu, những biến tướng trong cuộc sống như truyện Nam mô boong, Phú hộ ngã sông… 

Nghệ thuật gây cười thế nào qua những mẩu chuyện dân gian 

Nhân vật: dựa vào những hành vi ứng xử trong mọi tình huống. Truyện cười lại không đặc tả về số phận cuộc đời như truyện cổ tích mà chỉ là những lát cắt trong một số thói quen, hành động nhỏ. Do đó những mẩu chuyện trong series chuyện không cần logic với nhau. 

Ngoài ra, nhân vật gây cười trong truyện không hẳn là nhân vật trung tâm mà có thể yếu tố gây cười lại xuất phát từ một nhân vật phụ nào đó. Nghệ thuật gây cười còn xuất phát từ kết cấu của câu chuyện. Thường có 3 phần:

• Phần 1: Giới thiệu tình huống gây cười, cách nhân vật xuất hiện;

• Phần 2: Phát triển đỉnh điểm chi tiết gây cười, đẩy mâu thuẫn lên cao trào;

• Phần 3: Phơi bày những chi tiết đáng cười, câu chuyện kết thúc. 

Tóm lại, truyện cười cũng là một thể loại văn học dân gian Việt Nam. Qua từng tác phẩm ta có thể thấy được góc khuất của cuộc sống, cách suy nghĩ ngược đời nhưng với một cách kể thoải mái, không quá gay gắt, khắt khe.